PROXECTOS PARA A RESTAURACIÓN DO PRIORADO DE SAN EUFRASIO. VAL DO MAO (O INCIO)

En 2006, na V Xuntanza de ex-samonenses, visitamos a igrexa e a casa do antigo Priorado de Val do Mao. Naquela ocasión fomos varios os que lamentamos o estado que presentaba o edificio do que fora casa dos monxes de Samos. Hoxe traemos aquí noticias de esperanza para tan noble edificación.
O edificio ruinoso da actual casa reitoral de Santa María de Val do Mao foi antigamente Priorado dos monxes benedictinos que administraban esta feligresía e dependían do mosteiro de San Xiao e Sta. Basilisa de Samos. O edificio é un gran caserón de planta cadrada, que consta de baixo, sobrado e faiado. Os muros exteriores foron construídos con lousa de pizarra e protexidos da choiva por un pronunciado beiril, algúns dos seus lenzos están recubertos por argamasa e o tellado a catro augas formado por vigas, apontonado de castiñeiro e lousa. No muro que dá á cociña aínda conserva unha galería de madeira. A porta de entrada facilita o acceso ao amplo patio e en torno ao mesmo están distribuídas as cabalerizas, cortes, forno e outras dependencias. Desde a planta baixa accédese ao piso alto por unhas amplas escaleiras feitas con grosas táboas de castiñeiro e protexidas por un pasamáns de madeira torneado con barrotes ben realizados a semellanza dunha balaustrada; na planta alta un ancho corredor intercomunica todos os cuartos, cociña, sala e outras dependencias entre elas o arquivo, biblioteca que actualmente está desprovista dos seus fondos. Este magnífico edificio mestura de paz e residencia para relixiosos, loce no seu gran frontis dúas boas pedras armeiras timbradas con divisas do abade e as armas propias do mosteiro de Samos. Despois da desamortización, esta casa priorado quedou como casa reitoral e de non acometerse obras de restauración, correría igual sorte que moitas outras, condenada a unha ruína total.

O xornal El Progreso recollía onte a seguinte entrevista co alcalde de O Incio, na que fala da intención do Concello para acometer a restauración do edificio e dedicalo a albergue.
O templo parroquial

Edificado na parte superior do val, parece mirar constantemente ás humildes casas de labradores que polas proximidades están e xusto enfronte o enorme caserón que un día foi residencia dos monxes benedictinos de Samos, que durante séculos rexentaron a feligresía. A orixe da igrexa de Sta. María de Val do Mao está adornada pola aura da lenda. San Pedro enviou á Península Ibérica a sete dos seus discípulos, os chamados varóns apostólicos. San Eufrasio, un daqueles emisarios da nova fe, terminou en Andalucía. A doutrina cristiá callou e Eufrasio chegou a ser Bispo de Illiturgi, a actual Andúxar (Xaén). A tradición conta que os cristiáns andaluces, varridos polos alfanxes da morería, fuxiron ao norte no ano 700 cos restos do santo bispo ao lombo. Chegada a expedición ao Incio, o burriñoo que portaba os restos humanos de Eufrasio detívose perante unha silveira e negouse a avanzar, nese lugar deuse sepultura ao santo e levantouse a primeira versión de Igrexa de Sta. María. Coa realización das escavacións arqueolóxicas ao remodelar o templo acháronse dentro da ábsida os restos do que puido ser o primitivo santuario, trátase dun pequeno cuarto de catro por catro metros, onde seguramente o santo estivese enterrado alí antes do actual emprazamento. Outro descubrimento de certa importancia son as pinturas murais que datan do século XV, e representan S. Eufrasio bispo?, Sta. Catalina, ademais dun rosetón xeométrico. O que acertadamente se pode chamar templo- cemiterio é de humilde fábrica e máis sinxelo aspecto, que segundo os expertos foi construído cara ao século VIII, e tras un período visigótico foi adaptado ao nacente estilo románico. Circunda o conxunto unha parede que pecha o adro-necrópole, que é común nos tres templos do val do Mao. Un teitume de madeira e lousa arrinca dos lenzos da nave e cobren este claustro-deambulatorio. Quen se fixe no tellado desde fóra pareceralle que templo e o camposanto non están separados por parede algunha, non sendo así na realidade. O frontis, áchase protexido por un sinxelo soportal, sostido por catro columnas, as mesmas aséntanse sobre unhas bastas bases para rematar en sinxelos capiteis; é algo máis ancho que a nave e pecha todo o recinto pola parte frontal. A nave, consta de planta rectangular e cóbrese a dúas augas, reforzado o teitume por sete vigas tirantes, comunica co presbiterio mediante o arco triunfal, sinxelo, de medio punto e carente de motivos ornamentais; na capela maior o seu piso está algo máis elevado que no resto cuberta a cinco planos polo teitume e na parte interior un sinxelo artesonado de madeira. Unhas sinxelas fiestras-aspilleiras facilitan a iluminación interior.