AS COLABORACIÓNS DO P. MAXIMINO ARIAS NA REVISTA "LOGOS"

Na imaxe, de pé Manuel Regal Ledo; sentados, D. Benito Sevilla, alcalde de Llamas de la Ribera; o P. José Luis Vélez, prior de Samos e D. Julio Gallego, alcalde de Samos.
Ofrecémosvos aquí a interesantísima intervención do amigo e compañeiro Manuel Regal Ledo no acto de homenaxe ao P. Maximino Arias do pasado día 20 de novembro no Mosteiro de Samos. O seu relatorio versou sobre as colaboracións do P. Maximino na revista Logos. Hoxe presentámosvos o texto en galego, como foi redactado. No acto, a intervención fora presentada en castelán en atención aos moitos familiares e amigos leoneses do P. Maximino.
Un día, por casualidade, pasando páxinas na reedición da revista “Logos”, publicada pola editorial “Sotelo Blanco” no ano 1983, atopei, sorprendido, varias colaboracións do P. Maximino Arias e do P. Victoriano González nesa revista, pertencentes a diferentes números da mesma entre os anos 1931-1936, que foron os anos durante os cales esa revista foi editada. Pois ben, quero compartir con todos vostedes algo ao redor deste “descubrimento”, parándome sobre todo no que se refire ás colaboracións do P. Maximino, deixando para outro momento, en todo caso, as referencias ás colaboracións do P. Victoriano.

Realidade e significado da revista “Logos”
Só dúas palabras sobre esta revista, que nos poden axudar a entender o significado da colaboración do P. Maximino nas súas páxinas. Quen queira ler unha breve, pero detallada descrición do que foi a revista “Logos” nos tempos previos á súa aparición e nos anos 31-36 que durou a súa edición, pode ler as páxinas VII-XV do primeiro dos dous tomos nos que Sotelo Blanco reedita os 49 números da revista. Esta descrición foi escrita no 1983 por Xosé Filgueira Valverde, que sendo mozo, fora un dos creadores da revista. Con el destacamos algúns aspectos básicos:

“Logos” foi unha revista nacida nun contexto histórico en Galicia moi particular. Unha Galicia eminentemente rural, que cunha loita agraria múltiple e sostida con afán durante anos e anos, se estaba liberando das redes dun feudalismo que a afogaban. Ter “Terra de seu”, “casa de seu”, “fala de seu”, foi unha aspiración que prendeu en boa parte da sociedade galega. O movemento agrarista, As “Irmandades da Fala”, a Xeracións Nós, o Seminario de Estudos Galegos foron algúns dos importantes instrumentos que canalizaron e promoveron estes ideais.
Neste contexto un grupo de leigos, de laicos galegos elabora a desenvolve o proxecto da edición dunha revista que servise de espazo de expresión de cantos traballaban nos eidos do espírito”. A idea primeira foi de Antón Losada Diéguez, a quen Filgueira Valverde describe como “mestre exemplar, filósofo de circia (recia) formación, home de fondo e sincero espírito relixioso”. Morre no ano 1929, un ano antes de que se editase o primeiro número da revista, pero Antón Iglesias Alvarelle un eminente humanista cristián, dotado dunha sensibilidade artística, musical, relixiosa excepcional, foi o continuador da idea.

O nome da revista, “Logos”, foi idea do famosísimo filósofo e teólogo compostelán, o Dr. Anxo Amor Ruibal, que escolleu ese título, porque a palabra “Logos” “a un tempo evocaba unha perenne e universal idea filosófica, un dogma axial do cristianismo e a exaltación da verba, da “palabra nosa” na lingua propia do pobo”. Sen embargo, aínda que Amor Ruibal dera o nome da revista e prometía ser un firme colaborador dela, tamén morre por aquelas datas, e o primeiro número da revista recolle unha nota necrolóxica sobre el.
A portada da revista foi ideada, debuxada por Alfonso Rodríguez Castelao; sinxela, expresiva, un debuxo do profeta Daniel, cun sorriso, integrante, como ben saben, do conxunto románico do Pórtico da Gloria en Santiago. Retrata moi ben o ton de leda esperanza que animaba a aqueles crentes galegos que botaban a andar a idea. O pe da páxina indica claramente cales habían ser os contidos da revista: todo tería que ver coa “cultura relixiosa”. Os temas foron sempre variados, pero animados pola pretensión de enriquecer a experiencia relixiosa cristiá daqueles tempos con estes elementos: respecto polas tradicións relixiosas do pobo cristián galego, busca dunha identidade relixiosa nun medio ás veces agresivo ante o relixioso e as súas incidencias no medio social, enriquecemento e renovación da experiencia relixiosa, tanto a nivel intelectual, como a nivel litúrxico, para iso “Logos” estivo en contacto con correntes de pensamento teolóxico e litúrxico que se estaban desenvolvendo en Alemania, en Francia. Os aspectos máis orixinais da revista foron: que se editase completamente en galego, e que promovese unha introducción do galego na práctica relixiosa cristián, na litúrxica e na non litúrxica, privada ou grupal.

A revista era de tirada mensual, e como tal se editou durante o ano 1931-1932, aínda que os números 28-29 deste segundo ano, correspondentes aos meses de abril-maio, apareceron nun único volume. Houbo dificultades económicas para a súa edición, e en consecuencia, no ano 1934 os números 38-41, correspondentes aos meses de marzo-maio, edítanse nun só volume, e a edición suspéndese entre agosto e decembro do ano 1934. No ano 1935 só se editan catro números, asume, polo tanto, un ritmo trimestral, e no ano 1936 empeza editándose a ritmo bimensual; pero só saen xa dous números, o 48 de xaneiro e febreiro, e o 49 de marzo-abril; logo pasou o que todos xa sabemos.

“Logos”, como deixamos dito, foi creado e dirixido por laicos, pero nel colaboraron laicos e non laicos, cregos, relixiosos de diferentes ordes. Xogaron un papel moi especial os sabios sacerdotes Pedret Casado, A. Gómez Ledo, Ramón María Aller, Fernando Quiroga Palacios, logo arcebispo compostelán; e os frades Mercedarios de Poio: Guillermo Vázquez, historiador, Gumersindo Placer, P. Miguélez, musico, Emilio Silva, teólogo, Santiago Crespo, xenealoxista e filólogo, Xosé Vallejo, musicólogo. O mesmo se pode dicir dos Franciscanos de Santiago: Atanasio López, o P. Aldegunde, e Lino Gómez Canedo... E a esta lista houbo que sumar os nomes do Abade de Samos, Mauro Gómez Pereira, non coma escritor, pero si coma animador, e a dos monxes de Samos Maximino Arias e Victoriano González.


A colaboración de Samos na revista “Logos”
Creo que hai que falar primeiro da colaboración de Samos, do mosteiro de Samos, da comunidade de monxes de Samos en conxunto, antes de falar da colaboración particular do P. Maximino e da do P. Victoriano na revista “Logos”, porque considero que estas colaboracións concretas foron froito dunha vontade de colaboración coa revista encabezada polo abade Mauro Gómez Pereira. O que non dei sabido foi ata que punto a decisión do Abade Mauro fora unha decisión discernida e asumida a nivel comunitario.
Nunha nota final do número 23 de “Logos”, correspondente ao mes de novembro do ano 1932 –xa “Logos” tiña case dous anos de vida--, aparece a seguinte información, que recollo literalmente:
“Temos recibido do Rdo. P. D. Mauro Gómez Pereira, Abade mitrado de Samos, unha afervoada adhesión na que nos di: “que alaba y bendice la revista LOGOS y recomienda su lectura a todos cuantos deseen vivir la vida de la Iglesia y sientan amor por nuestras glorias” e nos anuncia ao mesmo tempo que dende este intre colaborarán n-ela os benedictinos de aquela Abadía.
Non imos decir eiquí có agradecemento e ledicia que recibimos istas verbas; agradecemento, por coidar que a súa benzón ten de nos dar azos pra con máis pulo aínda, loitar contra a frivolidade e revoltas do tempo actual, e con ledicia, por estimar nós, que a colaborción dos P.P. Bieitos non somentes é boa senón imprescindible no rexurdimento da vida tradizoal na nosa Terra, e máis ainda, na restauración da liturxia na Eirexa galega.”

Nótese esta dobre apreciación final, que indica dous dos obxectivos básicos da revista: o rexurdimento da vida tradizoal na nosa Terra, e a restauración da liturxia na Eirexa galega.

Tres anos máis tarde, no número 46 de revista, que corresponde aos meses de xullo-setembro do ano 1935, aparece outra nota na última páxina, que fala das relacións da Samos coa revista. Ofrece a noticia da presenza en Samos da mesa de redacción da revista “Logos”. Transcribímola literalmente:

“Con motivo da festa de San Bieito a redacción de “Logos” orgaizou dende Pontevedra un viaxe á histórica abadía de Samos, lumieira da vida relixiosa do noso pobo dende os tempos da reconquista e seguro berce da renovación litúrxica de Galicia nos nosos días.
Participaron nesa viaxe o Comendador do convento de Poyo, P. Delgado Capeáns, o P. Crespo e os Srs. Iglesias Vilarelle, García Vidal, Filgueira Valverde e Filgueira González. Recibidos como hospédes no mosteiro ca vella caridade e co proverbial agarimo dos monxes bieitos, asistiron no coro ás horas litúrxicas e á misa de Pontifical celebrada pol-o Aabade Dom Mauro García (sic) Pereira coa asistencia do Sr. Bispo de Lugo, Dr. Balanzá. A visita dou motivo pra iniciárense unhas conversas en do movemento liturxista na nosa terra, conversas que axiña ollaremos traducidas en vizosos feitos.”

Está claro o que desde “Logos” se esperaba de Samos: unha sabia colaboración teórica e unha verificación práctica na procura dunha renovación litúrxica que se estaba empezando a dar en todo o universo católico, e na que os mosteiros benedictinos xogarían un papel de considerable importancia.
Sobre estes movementos nada nos conta o P. Maximino Arias na súa “Historia del Monasterio de San Julián de Samos”. Posiblemente considerase estes feitos como detalles non significativos para a historia do mosteiro. Non sei.

As colaboracións do P. Maximino Arias na revista “Logos”
No mesmo número 23 de “Logos”, no que a revista fai referencia ao anuncio do abade de Samos, Mauro Gómez, de que os monxes da súa Abadía colaborarían coa revista “Logos”, nese mesmo número 23 aparecía xa a primeira colaboración do P. Maximino, que levaba por título “A Epifanía do Señor”, e que ocupaba as páxinas 166-168. A esta seguirían outras seis máis, cos títulos e nos números seguintes:
. A Candeloria, LOGOS, 26, febreiro 1933, 24-26.
. O tempo de Coresma, LOGOS, 27, marzal 1933, 33-35.
. O misterio da Pascua, LOGOS, 28-29, abril-maio 1933, 95-96.
. Pentecostés, LOGOS, 31, xullo 1933, 113-117.
. A realeza de Xesucristo, LOGOS, 34, outono 1933, 161-164.
. A liturxia da Eirexa, LOGOS, 37, xaneiro 1934, 1-3.

A partir desa data, aínda que a revista subsistiría ata abril do ano 1936, non hai máis colaboracións do P. Maximino. Paralelamente, como xa dixen, tamén o P. Victoriano González colaborou en sete ocasións coa revista “Logos”, con artigos máis longos, de entre 4 e 7 páxinas, todos sobre o canto gregoriano; o último artigo aparecería no que foi o último número editado da revista, o 49, en marzo-abril dese ano.

Como se pode deducir da extensión das colaboracións do P. Maximino Arias, normalmente 2 ou 3 páxinas, tratábase de breves presentacións do tempo litúrxico concreto ou da festa litúrxica particular á que facía referencia. Cunha linguaxe sempre moi sinxela, debuxa os trazos fundamentais de cada un deses momentos do ano litúrxico. Para facelo bota man basicamente das antífonas do Misal ou do Oficio Divino, dos comentarios dos Santos Padres que se lían nos oficios litúrxicos e dos relatos evanxélicos que sempre están detrás de calquera destes festividades, comentados de acordo coa esexese bíblica que naqueles tempos era normal. O ton non é un ton intelectual, senón un ton de piedade, de incorporación devota e cordial á propia vida da esencia do misterio celebrado. A linguaxe sinxela, próxima, nada académica. Incitacións, en todo caso, a meternos na graza, no don do misterio celebrado. Paréceme imprescindible ler un anaquiño dunha desas sete colaboracións do P. Maximino en “Logos”, para que vostedes mesmos poidan valorar canto lles estou dicindo. Está tomado da cuarta colaboración do P. Maximino no número 28-29, correspondente aos meses de abril-maio do ano 1933. Trata sobre o misterio pascual. Di así (nun galego que non estaba normativizado aínda):

“Por esta causa a Pascua é cal unha imaxen e figura de aquela vida benaventurada, fito ao cal se dirixe a nosa presente peregrinación. E toda liturxia pascal somella querer meternos n’ela xa dende agora, facéndonos repetir acotío o canto do alleluja, iso “gotiña de inefabel gozo no que rebosa a celestial Xerusalem”, asegún a fermosa eispresión d’un escritor da edade meia. Por iso a Festa da Pascua é d’unha gran ledicia pra todol-os cristiáns, ledicia que se manifesta no côr branco dos sagros ornamentos, no Cirio Pascual, representación de xesús resucitado, que está aceso nas funcións litúrxicas, no costume de rezar de pé, aititude propia de trunfadores, e no canto do Aleluja e do Himno Anxélico acompañados das armonias do orgao que estivera no silencio durante a Coaresma. Ista ledicia, non embargantes, non é sinon unha ledicia máis recollida, más fonda, chea de paz e de repouso tal como sse nos reflexa na inspirada melodía do Introito de Pascua; é a ledicia froito da paz interior, de isa paz covizosa sobor de todo don, co-a que o Mestre saudaba aos apostolos nas súas difrentes aparicións.
A ista ledicia común dos cristiáns pol-o trunfo de Xesús Resucitado semella que se asocia toda a creación, pois vemos que baixo dos raios do sol primadeirald toda a natureza rexurde de novo e ofrécenos seus arbres e as suas campías cubertade de verdes follas e de recendentes frores, cumpríndose aquelo do verso da liturxia Pascal: In resurrectione tua, Christe, coeli et terra laetentur.”

En xeral, este era o ton das colaboracións do P. Maximino, coas que estivo contribuíndo durante dous anos ao cumprimento dos obxectivos da revista eclesial “Logos”.

Algúns proxectos pendentes
“Logos” desaparece, como dixemos, no número 49, correspondente aos meses de marzo-abril do ano 1936. Coido que foi unha pena, desde diferentes puntos de vista, nos que agora non me vou parar.
Pero en relendo “Logos” chamáronme a atención algunhas informacións que fan referencia a Samos, e das que brevisimamente quero deixar constancia.
A primeira coméntaa Xosé Filgueira Valverde na introducción que fai a esta reedición da revista “Logos”. Di na páxina IX:
“Cando LOGOS deixóu de se imprentar, tiñamos dispostos, en galego, Iglesias e máis eu, a “Santa Misa”, o “Oficio de Difuntos”, o “Evanxeo según San Mateu”, a “Vida se san Bieito”, os “Diálogos de San Gregorio”.
Di que tiñan xa dispostos eses materiais en galego. Que eu saiba, nunca foron editados. Unha pena tamén. Posteriormente, xa no ano 1982, o monxe deste mosteiro, P. Martín Díaz publicou na editorial SEPT (tamén dirixida por laicos para a promoción en galego de diferentes materiais de formación e para a celebración litúrxica) de Vigo a Regra de San Bieito.

Outra información aparece no número 47, correspondente aos meses de outono-Nadal do ano 1935. En páxina e media, cun ton moi afervoado, a redacción de LOGOS faise eco dunha homenaxe ao P. Feixoo, que desde Samos se proxecto facer. Así di o primeiro párrafo:
“Dende o seu mosteiro de Samos, chantado no cerne mesmo da terra galega como moimento vivo ao abrente románico, ateigado de lembranzas hestóricas e de exempros de santidade, o Abade Mitrado Dom Mauro Gómez Pereira anuncia a orgaización dun homaxe Nacional ao autor do “Teatro Crítico”. Con verbas nobres e repousadas o fino esprito do monxe que anova no noso tempo o vello prestixio cultural do monacado benedictino en Galicia, chama a todos a conmemorar de xeito perdurante na soedade de Samos a figura do P. Feixóo, anovador, constuctor, guieiro na cultura do XVIII.”
Logo comentaranos que a homenaxe consistirá en “Formar en Samos unha Biblioteca de Estudos Feixoniáns, restaurar a celda de Feixóo, axuntar o que se poida do seu enxoal i-erguer un moimento sinxelo á súa memoria”. Se teñen vagar, recoméndolles a lectura de toda esta páxina informativa, na que LOGOS manifesta o seu entrañable afecto polo P. Feijoo, por Samos e pola vida monástica que en Samos se levaba a cabo.
Dadas as circunstancias históricas que todos coñecemos, a homenaxe ao P. Feijoo non se levaría a cabo ata o ano 1947, ano no que se inaugura a estatua do P. Feijoo. Desta efeméride dá oportuna información o P. Maximino Arias na páxina 488 da súa “Historia del monasterio de San Julián de Samos”.

E por último, unha dúbida que transmito a quen ben poida responderme. Na páxina final deste mesmo número de LOGOS, cando se dá información das revistas recibidas como intercambio, faise referencia a “Monasticon. Revista de Información Benedictina”. Abadía de Samos.- Lugo. Pregunto: editouse en Samos esta revista?

E, xa para acabar, comentar que o Abade Mitrado, Mauro Gómez Pereira, a pesar de que LOGOS deixara de se editar, mantivo amizade e contactos coas persoas máis significativas de LOGOS, como foi o caso do extraordinario poeta galego Ramón Cabanillas. Conservo foto de Ramón Cabanillas co Abade Mauro Gómez Pereira, do ano 1949. Sabemos da estancia en Samos de Ramón Cabanillas, e todos admiramos o seu preciso libro de poemas titulado precisamente “Samos”, e que é un precioso compendio da vida monástica de Samos e dalgúns dos lugares e das circunstancias que a fan especialmente significativa. Coido que ningún morador ou visitante do mosteiro debería verse privado de gozar coa calidade poética e espiritual deste libriño. Permítanme concluír coa lectura dun dos seus poemas, en concreto o titulado ....
(Na foto da dereita, do álbum do Mosteiro, aparecen Ramón Cabanillas Enríquez e o abade de Samos, P. Mauro Gómez Pereira diante do monumento ao P. Feijoo, obra de Francisco Asorey).

E máis nada. Que cada unha das palabras por min ditas nesta hora se converta nunha pequena salmodia de agradecemento a quen acompañou durante bastantes anos, durante anos moi significativos para min, a miña conformación coma persoa, coma crente cristián, que é a cousa que máis aprecio na miña vida. Grazas pola súa atención.

Manolo Regal Ledo