Posiblemente
quen isto lea teña oído falar da actividade en vida de Ricardo Lito Martínez
Barros, e da súa recente e inesperada morte (1950-2023). Era un prestixioso avogado,
que defendera e ganara preitos con trascendencia mesmo nacional.
Ricardo nacera
en Éntoma, Barco de Valdeorras. Con 10 anos no 1960 pisou por primeira vez os
claustros do mosteiro de Samos, en Lugo, incorporándose a un grupo de alumnos
que estreaban o mosteiro inaugurado había pouco, despois do devastador incendio
do ano 1951. O colexio, chamado daquela “postulantado”, tiña por finalidade si,
dar formación a rapaces de familias que o demandasen, pero tamén, e igual sobre
todo, conseguir que parte deles polo menos tivesen un contacto coa vida
monástica e puidesen co tempo incorporarse á comunidade como monxes. Unha forma
de recabar vocacións bastante habitual entre frades e monxes naqueles anos de
escaseza de posibilidades para estudar; co tempo, sobre todo despois dos novos
aires do Concilio Vaticano II (1962-1965), tal sistema revelouse como de todo
improcedente: os rapaces axiña puideron acceder a estudos en centros públicos
gratuítos, e, para ser monxe, outros eran xa os tempos e procesos.
Quen isto
escribe formou parte do curso de Ricardo. Non sei se coma el, pero para min vir
a Samos foi a única maneira posible de acceder a estudos que sobrepasasen os
anos da escola de aldea á que asistía. Con 13-14 anos habería que se ir
incorporando ao mundo laboral.
Coñecín a
Ricardo e compartín con el entre 5 e 6 anos de estancia no mosteiro. A vida dun
escolar “postulante”, tiña a esixencia e mesmo a dureza de quen pensase en ser
monxe. Misa diaria, horas de estudo, recreos controlados, paseos grupais,
rosario diario, participar na Misa e Vísperas da comunidade os domingos e
festivos, estrito silencio nocturno, traballos no campo,... e tamén, claro,
horas e horas de estudo en silencio e de clases dadas polos mesmos monxes. Non
eran estudos cualificados; o profesorado non tiña titulacións; atendíanse con
máis seriedade asignaturas que tivesen que ver coa vocación clerical.
Pero para
moitos de nós aquilo era gloria, a posibilidade de ter libros nas mans e poder
abrirse ao estudo, á cultura, e cun prezos verdadeiramente baixos. Mil pesetas
ao ano para cubrir estancia, alimentación, estudo...
Persoalmente
teño que recoñecer que para min aquilo, con todo, era gloria. E penso que a
maioría dos meus compañeiros tiñan unha vivencia similar. Non recordo que
ninguén se queixase do estilo de vida no seu conxunto, aínda que algún prato de
comida nos gustase máis ca outro, e preferísemos xogar a ter que ir recoller a
herba seca.
Aínda que
enclaustrados no mosteiro coido que eramos ben considerados polos habitantes do
pobo e do concello de Samos, para os que eramos unha garantía de vida para
aquel cenobio, que, á súa vez, era tamén garantía de vida, en parte polo menos,
para o conxunto da veciñanza. Iamos coñecendo a xente, e a xente íanos
coñecendo a nós. Dalgunha maneira había certa familiaridade, facilitada polos
nosos superiores, algúns dos cales coma o P. Fructuoso, o P. Domingo tiñan nome
e popularidade no pobo. E, por suposto, a figura eminente do Abade Mauro Gómez
Pereira, natural do lugar, que se empeñara con ousadía na reconstrución do
mosteiro, aínda que fose deixando algo de lado o coidado espiritual da
comunidade que rexía, cousa que deixaba máis nas mans do Prior, o P.
Victoriano.
Pero volvamos
a Ricardo. Tivemos bastante trato entre nós; por circunstancias coincidimos en
lugares e tarefas. Nos estudos era listo para os seus 10 anos. En ocasións
disputabámonos o posto de rei na rengue de compañeiros que ían do rei á cola,
naquel sistema de ensinanza máis ben competitivo, que fundía ao débil e
encumbraba ao máis sabido. O sistema educativo era o que era. Non en todas as
clases pasaba o mesmo.
Chamábame a
atención Ricardo, aparte de pola súa intelixencia, pola súa piedade; había
certa competencia entre nós por ver quen era o máis devoto (!). Tiña unha
afección intensa a facer debuxos en miniatura que me chamaban moito a atención
pola finura, polo detalle. Non sei que na súa vida cultivase despois esta
afección. E tiña unha mente aberta ao grande, ao maxestoso, como cando de golpe
che dicía que se imaxinaba que o monte do Carballal, que rodeaba o mosteiro
polo sur e o leste era o asento dunha impresionante orquestra que el dirixía
desde os lousados do mosteiro.
Era bo
compañeiro. Tiña bo oído musical. El tiña unha voz alta, eu baixa. Pero, co
paso do tempo e co exercicio continuado, os dous eramos os que acompañabamos ao
P. Maximino, mestre de Coro, para facer como de solistas ou para entoar un
himno, unha antífona, o ton dunha salmodia, que sempre, claro, era en
gregoriano.
E os dous
fomos tamén os escollidos polo mesmo P. Maximino, agora mestre tamén en
encadernación manual, para nos adentrar na arte de ir recompoñendo libros e de
os ir curando do deterioro dos anos ou da falta de coidado.
O P. Maximino
era un pozo de coñecementos sobre o mosteiro. Grazas a el eu funme decatando de
que máis alá do pequeno mundo aldeán de onde procedía había un mundo en Galicia
preñe de vida, de historia, de cultura, de arte, de significado relixioso.
Vivir no mosteiro, contemplar a diario os claustros, a fonte das Nereidas, a
sancristía, a igrexa monástica, do románico ao neoclásico, visualizar coma quen
non quere cousa os retablos e as tallas de santos ou as figuras maxestosas de
reis galegos do medievo, ver que todo iso se remitía a un movemento monástico
nacido en Montecasino, Italia, permitíronme verme a min mesmo e a Galicia, a
Terra da que formaba parte, como un fito histórico significativo, que me enchía
de pasmo e de emoción. Cousa que se multiplicou por mil cando se me pidiu
colaborar no 1973 na edición do libro “Galicia”, sobre o románico galego, que
formaba parte da colección “La España románica”.
Coido que,
igual mesmo sen nos decatar diso, algo moi semellante sentían os meus
compañeiros, e sentía tamén o mesmo pobo de Samos, co que o mosteiro formaba
unha unidade de historia, de vida, de afectos e de futuro.
E o Ricardo
formaba parte deste vigor emocional. Un día, cando baixabamos a maitines, ás
5,30 da mañá se mal non recordo, o Ricardo non se incorporou á fila dos
novicios. Marchara do mosteiro.
Sempre me
doeron as marchas do mosteiro, fose quen fose o novicio, júnior, ou monxe que o
fixese. Dábame mágoa. Daquela sentía o mosteiro como a miña casa para sempre,
tíñao moi seguro. Antes e despois de Ricardo foron marchando outros, case todos
os meus compañeiros. Co tempo souben que algúns deles marcharon como fugándose,
porque o proceso para abandonar o mosteiro estaba case como demonizado. Collían
as cousas, con cartos ou sen cartos, e largaban como podían para coller o coche
de liña. Era para eles como a fuga de Alcatraz. Incluso cando despois as
familias pedían, suplicaban que lles entregasen as notas dos estudos cursados,
éranlles negadas a non ser previo pago dunhas cantidades de cartos que
normalmente as familias non tiñan. Nisto o abade Mauro era moi taxativo.
Naqueles
tempos eu, que ía moito de devoto e cumpridor, non entendía estas marchas e
case as demonizaba tamén. Logo, co paso dos anos, eu deixei a vida monástica. E
entendín que, cando tiñamos aqueles 15, 16, 17 anos deberíannos apartar do
mosteiro para que fixésemos vida fóra, para madurar as nosas opcións, para ter
oportunidade de ver outras posibilidades, para aclarar ideas, afectos,
decisións...
Pero daquelas
as cabeciñas non daban para máis, nin as nosas nin as de quen tiña a
responsabilidade de nos orientar; e iso que, coa evolución que ía collendo a
experiencia relixiosa, ben se vía que os mundos cambiaban, tamén os mundos da
fe cristiá e os mundos monásticos, e, se non madurabas tal como a realidade o
demandaba, corrías o risco de quedar illado, e de acabar sendo insignificante,
sen sentido. E houbo bastantes mosteiros que sufriron deste mal. O de Samos
tamén.
Non volvín
saber nada de Ricardo ata moitos anos despois. Souben que tivera que refacer os
estudos cursados xa en Samos, que logo estudou Dereito, que foi un moi
cualificado avogado, como xa dixen, que rexeu un importante bufete de avogados
grazas ao esforzo, ás ganas de ser alguén proveitoso para si mesmo, para a súa
familia e tamén para a sociedade.
Ricardo, iso
si, mantivo viva a semente crente cultivada en Samos. E, con ela, a semente
solidaria. Por moi desagradable que fose a súa marcha do mosteiro, nunca
renegou del. En ocasións importantes para o mosteiro por trámites xurídicos
púxose ao seu servizo gratuitamente, e foi un dos exalumnos que máis devecía
polos encontros periódicos no mosteiro, e que máis traballou por facelos vivos
e atraentes.
A súa morte
deixou un baleiro grande entre quen fomos os seus compañeiros hai máis de 60
anos e entre quen o admirabamos no presente polo seu dinamismo, pola súa sabia e
atinada locuacidade, polo seu respecto cara ao mosteiro e todo o nel vivido, e
polo regueiro de amizades que deixaba tras del.
Que descanse
en paz. Que a súa memoria nos alente nas ganas de sermos nós mesmos, con audacia,
con humildade, con sentido de grupo. No mosteiro eterno eternamente
condiscípulos.
Manuel Regal Ledo, exmonxe de Samos, compañeiro e amigo de Ricardo Lito.
.jpeg)
.jpeg)
----.jpeg)
.jpeg)
----.jpeg)
---.jpeg)
.jpeg)
.jpeg)
---.jpeg)
.jpeg)
.jpeg)
